از چهارم آبان‌ماه 59 که این تکه عزیز ایران به دست دشمن افتاد تا سوم خرداد 61 که با صدای «محمود کریمی علویجه» یک کشور به شادی برخاست، گفتنی‌ها و ساختنی‌ها بسیار است و سینما وظیفه دارد از طریق نور و دوربین و صدا از ۵۷۸ روز اشغال این شهر و مقاومت و پایداری مردمان صبور و مبارز خرمشهر بگوید تا شیرینی پیام «خرمشهر، شهر خون آزاد شد!» برایمان صدچندان شود. سینماگرانی که می توانند دوربین خود را به دل پُر رمز و راز «مسجد جامع خرمشهر» ببرند تا از مسجدی یاد کنند که به تعبیر «شهید آوینی»، همچون مادری، فرزندان خویش را زیر بال و پر گرفته بود.

اما دلیل کم‌کاری سینما نسبت به اتفاق مهمی همچون «حماسه آزادسازی خرمشهر» چیست؟ «صادق صادق‌دقیقی» که در کارنامه‌اش چند اثر دفاع مقدسی وجود دارد، در پاسخ به پرسش خبرنگار موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی، در این خصوص، گفت: یکی از مسائل مهم تخصیص بودجه مناسب و همکاری نهادها برای تامین ابزار و تجهیزات و لوازم جنگی است. چون فیلم‌های دفاع مقدسی، امکانات لجستیک خاص خود را می‌طلبد. گاهی در بعض از مراکزی که ما مراجعه می‌کنیم، این همکاری به سختی انجام می‌شود. مثلاً برای ساخت فیلم «بزرگ‌مرد کوچک» در خرمشهر، ما سختی‌های خیلی زیادی کشیدیم و اگر خانم مرزبان به عنوان تهیه‌کننده نبود، کار اصلاً جمع نمی‌شد. هزینه ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی خیلی بالا است و گاهی بودجه‌ها در اختیار فیلمسازان خاص قرار می‌گیرد. من 2 فیلم دفاع مقدسی ساختم که مشکلات زیادی داشت و با نامه نگاری‌ها و صحبت‌هایی که شد، به سختی فیلم ساختیم.

کارگردانی فیلم «تا آمدن احمد»، افزود: گاهی قاب دوربین را باید طوری تنظیم کنیم که کمبودهای ابزار کار به چشم نیاید! اگر من بودجه بهتری داشتم، قطعاً فیلم «بزرگ‌مرد کوچک» بهتر می‌شد، کما این که چند جایزه جشنواره کودک و نوجوان را گرفت و در جشنواره فجر به نمایش درآمد. اما من چند سکانس داشتم که به خاطر کمبود امکانات گرفته نشد.

«صادق دقیقی» در پاسخ به این که چه پیشنهاداتی برای ساخت تولیدات سینمایی پیرامون مقاومت و حماسه آزادسازی خرمشهر دارد، به خبرنگار موسسه گفت: به نظر من جدا از بودجه و امکانات، هنوز مشکل فیلمنامه وجود دارد. بعضی مدیران هم فقط شعار می‌دهند. پیشنهاد من این است که اگر سالی 2 فیلم دفاع مقدسی خوب ساخته شود، کافی است و اگر قرار است مثلاً برای 20 فیلم بودجه کنار گذاشته شود، بقیه فیلم‌ها می‌توانند در ارتباط با تبعات جنگ و مسائل پیرامونی و روز باشد. اما آن 2 فیلم درباره خرمشهر باید از فیلمنامه و تولید بالایی برخوردار باشد و در تاریخ سینمای ایران ماندگار شود. باید به سراغ ایده‌های نو رفت که پیش از این در سینما کار نشده و مسائل روز جامعه را هم در ساخت فیلم درنظر گرفت.

این کارگردان که در فیلم «بزرگ‌مرد کوچک» به سراغ روزهای مقاومت خرمشهر از نگاه «شهید بهنام محمّدی» رفته است، درباره تولید آثار ارزنده در خصوص سینمای مقاومت و دفاع مقدس، گفت: خوب است که درباره نقش ارتش در روزهای ابتدایی جنگ و فداکاری‌هایی که در خرمشهر انجام دادند، فیلم ساخته شود. من یک بخشی از این رشادت را در فیلم‌ام نشان دادم. آن‌ها شجاعانه جنگیدند. شهید صیاد شیرازی در یک مصاحبه‌ای گفته بود که ما برای پیدا کردن جسد یک دختر ایرانی کلی شهید دادیم. به نظرم ارتش می‌تواند بیشتر از این‌ها در سینما نشان داده شود. یا دلاوران تکاور نیروی دریایی که رشادت‌های بسیاری نشان دادند ولی اسمی از آن‌ها در سینما نیست.

اما در میان تولیدات اندکی که درباره «حماسه آزادسازی خرمشهر» تولید شد، بخش اعظمی از فیلم‌ها توسط یک کارگردان (احمدرضا درویش) تولید شد. این فیلمساز کهنه‌کار، سه گانه‌ای در ارتباط با وقایع خرمشهر دارد. «کیمیا»، «سرزمین خورشید» و «دوئل»، از ساخته‌های «احمدرضا درویش» است. البته «کیمیا» با موضوعیت «ایثار» از گرمای آتش و جنگ جنوب آغاز می‌شود تا تولد نوزادی را از دل جنگ به تصویردرآورد و مابقی فیلم به جز بخش‌های فلاش بک در شهر می‌گذرد و دوران پس از جنگ را روایت می‌کند. داستان «رضا» (با بازی خسرو شکیبایی) که همه بستگانش را در زمان اشغال خرمشهر از دست داده و نوزادش در دستان خانم دکتری قرار می‌گیرد که در شرایط دشوار، بچه را حفظ کرد و بعدها خود را مادر «کیمیا» می‌پندارد. «کیمیا» که یکی از بهترین آثار تولید شده با موضوع دفاع مقدس است، تصویری باورپذیر و دلنشین از ایثار مردی آزاده را نشان می‌دهد.

فیلم «سرزمین خورشید»، روایتی تکمیلی از «کیمیا» است هر چند به لحاظ کیفی با آن فیلم فاصله دارد ولی باز هم دوربین «درویش» به سراغ مواجهه انسان با جنگ و زندگی می‌رود. باز هم مرد و زن و کودک را در دل روایتی دشوار از زیستن می‌بینیم. «دوئل» اما یکی از گران‌ترین آثار تولیدی دفاع مقدس است، با حضور ستاره‌های شناخته شده سینمای ایران و طراحی صحنه دشوار و فضایی عظیم که از دل قصه‌ای معمایی به دل روزهای جنگ تحمیلی می‌رود و روایتی از منازعه تفکرات مختلف را در روزهای اشغال خرمشهر روایت می‌کند. حضور هدیه تهرانی، پرویز پرستویی، سعید راد، پژمان بازغی، کامبیز دیرباز و موسیقی «مجید انتظامی»، «دوئل» را اثری شناسنامه‌دار کرده و صحنه های اکشن فیلم هم خوب از کاردرآمده است.

«احمدرضا درویش» از انجام مصاحبه با خبرنگار موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی در خصوص آثار تولیدی پیرامون خرمشهر اجتناب کرد. این فیلمساز که چند سالی است بابت اتفاقات اکران فیلم «رستاخیز» سکوت رسانه‌ای را در پیش گرفته، فعلاً ترجیح می‌دهد گلایه‌های خود را رسانه‌ای نکند اما نمی‌توان جایگاه این سینماگر محترم را در تولید آثار دفاع مقدسی در سینمای ایران نادیده گرفت.

یکی دیگر از فیلمسازان شناخته شده و با ارزش سینمای دفاع مقدس، مرحوم «رسول ملاقلی پور» است که با ساخت فیلم «بلمی به سوی ساحل» در سال 1364، اولین فیلم جدی سینمای ایران در ارتباط با خرمشهر را به سرانجام رساند. فیلمی در ارتباط با نیروی کمکی سپاه از تهران به خرمشهر که روایتی از دشواری این حضور و روزهای مقاومت است. فیلم «بلمی به سوی ساحل»، انتقادی به عدم همکاری دولت بنی صدر با رزمندگان کرده و نقش نیروهای مردمی و سپاه را در حفظ مرزهای ایران نمایان می‌کند. مرحوم «رسول ملاقلی پور» درصدد ساخت فیلم دیگری در خصوص مقاومت بود اما شرایط و عمر مجال ساخت «عصر روز دهم» را به او نداد تا بعدها «مجتبی راعی» این پروژه را به انجام برساند. فیلمی که با سقوط خرمشهر آغاز می‌شود و به اشغال عراق توسط آمریکاییان می‌رسد. در عین حال فیلم، عرض ارادتی هم به پیشوای حضرت امام حسین (علیه‌السلام) دارد.

«ناصر غلامرضایی» نیز با ساخت فیلم «حریم مهرورزی» پیرامون آزادسازی خرمشهر، به سراغ بازماندگان شهر رفت و زندگی مهاجران جنوبی در تهران را از طریق کاراکتری به نام «صبریه» روایت کرد. زنی که همسرش را در جنگ از دست داده و برای تامین زندگی خود و فرزند و مادر سالخورده‌اش در تهران کار می‌کند. فیلم در نهایت مماس می‌شود با ازدواج این زن و روز آزادی خرمشهر تا با تصویری روشن از جشن این روز به پایان برسد.

«سفر سرخ» تنها تجربه کارگردانی بازیگر شناخته شده جنوبی؛ «حمید فرخ نژاد» در سال ۷۹ تولید شد. فیلمی که روایتی از روز سقوط خرمشهر عزیز و روایتی از مقابله مردم با نیروهای بعثی عراق است. فیلمی مهجور که به جز نمایش در جشنواره فجر، اکران عمومی نشد.

اما یکی از مهم ترین تولیدات سینمای ایران در ارتباط با خرمشهر، فیلم «روز سوم» به کارگردانی محمّدحسین لطیفی است. هر چند برخی از جمله «ناصر تقوایی»، فیلمنامه این اثر را برداشتی غیرحرفه‌ای از فیلمنامه «چای تلخ» می‌دانند و حواشی پیرامون این تولید وجود داشت، اما فیلم به مدد داستانی متفاوت، تبدیل به روایتی تلخ و تیره از نقش جنگ در زندگی انسان شد. برادر و خواهری در پی خروج از خرمشهر هستند اما پای خواهر دچار آسیب می‌شود و برادر به ناچار، دختر را در جایی در خانه پنهان می‌کند تا از تیررس دشمن درامان باشد.

دبیر چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر که در زمینه کارگردانی کم کار بوده است، با ساخت فیلم «کودک و فرشته» توانست به جمع سینماگرانی که تصویری از خرمشهر ارائه می‌دهند، بپیوندد. «مسعود نقاش‌زاده» که در فیلم مطرح «عروس» افخمی به عنوان «منشی صحنه» حضور داشت، در «کودک و سرباز»، از نگاه کودکان و نوجوانان، داستان مقاومت خرمشهر را روایت کرد.

جدا از آثار سینمایی، سریال‌های خاک سرخ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، «در چشم باد» به کارگردانی «مسعود جعفری جوزانی»، «کیمیا» به کارگردانی «جواد افشار»، «گل‌های گرمسیری» به کارگردانی «محمّدمهدی عسگرپور» و سریال «مینو» به کارگردانی «امیر مهدی پوروزیری» هر یک به گوشه‌ای از خرمشهر و روزهای مقاومت پرداختند اما این تعداد فیلم و سریال برای نمایش دلاوری‌های ماندگار یک شهر و یک ملت در دفاع از خاک و ناموس ایرانی بسیار کم است و نیاز به همت دارد و عزم و تخصص جدی تا واقعیت بتواند به نسل‌های مختلف منتقل گردد.