سینمای دینی مقوله‌ای است که مباحث مختلفی را جهت تحلیل و بررسی می‌طلبد و از آن جا که سینما به عنوان رسانه‌ای فراگیر ظرفیت مناسبی برای تجسم تفکر دینی دارد، سینماگران به عنوان پلی ارتباطی برای تصویری کردن اعتقادات دینی به شمار می‌آیند. در گفت‌و‌گوی خبرنگار موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی با «سهیل سلیمی»؛ نویسنده و کارگردان سینما بخشی از ابعاد سینمای مبتنی بر دین مورد نظر قرار گرفت.

به نظرتان ابزارهای سینما این توانایی را دارد که بتواند به پیوند میان مسلمین اعم از شیعه و سنی منجر شود؟

قطعاً سینما می‌تواند بسیار مفید و دقیق به مسائل دینی بپردازد، به شرطی که سینماگر شناخت دقیقی داشته باشد. جهان سینما امروزه به شکلی است که هر پدیده‌ای را می‌تواند تصویری کند. امروز انقدر جهان سینما گسترده و توانمند است که مسائل ناملموس را هم که دیده نمی‌شود، می‌توان از طریق سینما نشان داد و آثار خاص و ویژه‌ای را تولید کرد. سینما نه تنها می‌تواند در این زمینه کمک کند بلکه یکی از بهترین تبلیغات در زمینه دین و یکی از بهترین تحلیل محتواها است. سینماگری که می‌خواهد در این حوزه ورود کند، باید آگاهی خاصی نسبت به چگونگی ارائه مقولات دینی داشته باشد. یکی از مشکلات تولید آثار دینی این است که اکثر سینماگران مسائل دین را صرفاً به شکل یک مقوله تاریخی و مربوط به زمان گذشته می‌بینند.

پرداخت به سینمای دینی عصر خاصی را دربرمی گیرد یا می‌تواند مفاهیم دینی را وارد زندگی امروز از طریق تصویر کرد؟

سینمای دینی لزوماً به این معنا نیست که آیه‌ای از قرآن را در ابتدای فیلمی بگذاریم یا این که روایات قرآنی را عیناً در فیلم بازگو کنیم. البته این کار خوبی است اما غایت سینمای دینی نیست. ما باید بتوانیم حس یک پدیده دینی را به مخاطب منتقل کنیم تا دین‌مداری از طریق این انتقال در مخاطب افزایش پیدا کند. این حس می‌تواند در حوزه‌های مختلف از طریق سینما جاری شود. حتی می‌توان از طریق ژانرها و فرم‌های مختلف به سینمای دینی پرداخت و اساساً سینما این ظرفیت را دارد که مباحث دینی را کاملاً براساس اتفاقات روز به مخاطب ارائه کند. نه تنها فضاهای ماورایی را می‌توان به مخاطب ارائه کرد، بلکه می‌توان جلوتر رفت و جهانی که مخاطب نمی‌بیند را هم به او نشان داد.

برخلاف غرب که با جذابیت سینما درصدد شکار مخاطبان و مصادره به مطلوب است، سینمای ایران نتوانست از ظرفیت‌های گسترده دین در سینما و تلویزیون استفاده کند، دلیلش چیست؟

ظرفیت سینما در کشور ما مغفول مانده است. متاسفانه آثار دینی تولید شده با رویکرد 50 سال پیش سینمای جهان تولید می‌شود. هنوز الگوی ساخت فیلم دینی در کشورمان فیلم قدیمی الرساله است. آثار خوبی هم ساخته شد، مثل سریال «امام علی علیه‌السلام» که در دوره خود بازتاب خوبی داشت، اما این روند الان در همان فضا متوقف شده است. آثاری که بعدها تولید شدند به قدری تقلیدی بودند که حتی مخاطب خود را از دست دادند. سینمای دینی متکی به ژانر خاصی نیست و هر کسی از طریق ژانر مورد علاقه خود می تواند فیلم دینی بسازد. می‌توان فیلمی کمدی یا اکشن و جنگی ساخت ولی نگاه معنوی داشت. چیزی که مهم است، محتوای آن فیلم است. می‌توانیم ظرف‌های مختلفی را برداریم و استفاده کنیم ولی آب زلال در داخل این ظرف‌ها نشان دهیم.

سینماگران این نیاز را احساس نمی‌کنند که با اهل نظر رشته‌های مختلف فکری ارتباط و همفکری داشته باشند؟

این خیلی مهم است که از اندیشه عالمان و اندیشه‌ورزان حوزه‌های مختلف استفاده شود. یک مثال از خودم می‌زنم. من در حوزه مهدویت علاقمند بودم که فیلم «آخرین کسوف» بسازم و طبیعتاً این اثر از زاویه افرادی که عالم دین هستند، مورد نظر قرار گرفت. در ابتدا این مسیر را طی کردم و اصلاحاتی به کار داشتند که اعمال شد. البته در نهایت آن فیلم ساخته نشد ولی مشورتی که صورت گرفته بود، برای تولید این کارها نیاز است. در سینمای ایران اتفاقات خوبی در حوزه فنی رخ داده ولی در محتوا نیاز به این داریم که نگاه‌های سالمی را نشان دهیم.

حوزه دین گسترده است و ابعاد مختلفی دارد. جدا از نگاه عالمان دینی از مناظر دیگر فکری در رشته‌های علوم انسانی و روانشناسی هم می‌توان استفاده کرد؟

برای ساخت فیلم دینی لازم است از تفکرات مختلف کمک گرفت. چه بسا یک ایده فیلمنامه از طریق منبر یک عالم پیدا شود. روش این که یک موضوع دینی و فلسفی چگونه تبدیل به فیلم شود، از دل سخنرانی‌ها استخراج می شود. هم می‌توان به شکل مستقیم با صاحب‌نظران صحبت کرد و راجع به فیلم نامه‌های نوشته شده مشورت گرفت و هم می‌توان از سخنرانی عالمان برداشت کرد.

شما قصدی برای ساخت فیلم دینی دارید؟

روی فیلمنامه‌ای کار می‌کنم که از رمان «احتناک» نوشته تقی شجاعی اقتباس شده است. روایت زندگی یک شهید از زاویه نگاه فرشتگان است. از آن زاویه می‌بینیم که چه جریانی در بالا وجود داشته و وقتی کودکی متولد می‌شود، فرشتگان چه فکری می‌کنند. کودکی که در آینده شهید می‌شود. در این رمان، روند و مسیری که برای این شهید طی می‌شود از زاویه عالم بالا روایت می‌شود. اگر خدا کمک کند انشاء‌الله فیلمی از این داستان را می‌سازم و به نظرم ظرفیت ساخت فیلم را دارد و این نگاه، در مقابل آثار ضددینی قرار می‌گیرد که در غرب تولید می‌شود و از زاویه شیاطین به ماجرا نگاه می‌کند. ما باید بتوانیم به روز با مخاطب درباره مباحث دینی صحبت کنیم. دیگر با مخاطب امروز نمی‌توان با کندی و از طریق یک فرم ساده صحبت کرد. برای مخاطب امروز باید با ریتم بالا و با رنگ و لعاب و فرم درجه یک و حرفه‌ای و با جلوه های ویژه جذاب، فیلم تولید کرد تا برای دنیا و آخرتش مفید باشد. یعنی هم در این دنیا بنشیند فیلمش را ببیند و لذت ببرد و هم از محتوای آن فیلم اندیشه و حس و حالی به او دست دهد که نگاهش تکامل پیدا کند.