در شرایطی که کشور پهناور ایران با داشتن اقوام و فرهنگ مختلف و آئین و رسوم‌های متنوع در خصوص برپایی مراسم‌های مذهبی دارای تاریخی طولانی و پُرثمر می باشد، سوال این جا است که چه میزان از این آئین‌های مذهبی از طریق سینما به دیده مخاطبان نشسته است؟ «مستند» با توجه به نقش واقع‌گرایانه و جایگاه نزدیکی که با نگاه مخاطبان دارد، می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزار برای بیان این فضا باشد.

«شهروز توکل»؛ مستندساز جوان کشورمان که در کارنامه‌اش، ساخت و تدوین آثار آئینی وجود دارد، در گفت و گو با خبرنگار موسسه اندیشه شهید آوینی در خصوص اثر خود توضیح داد: مستندی که ساخته بودم، «بلاکشان» نام دارد و راجع به تحولات نوحه‌خوانی در اصفهان است. این مستند در قالب یک مجموعه مستند درباره نوحه‌خوانی سنتی در 10 شهر توسط 10 مستندساز آشنا به آن منطقه و توسط مرکز رسانه‌های تصویری تهیه شد. بخش اصفهان این مجموعه با توجه به شناختی که از این شهر دارم، به عهده من گذاشته شد که حدود یک ماه پژوهش کردم و نوحه‌خوان‌های اصیل اصفهانی را پیدا کردم و با آن ها آشنا شدم.

وی افزود: درباره برخی از موارد مثل نوحه‌خوانی و تغییراتی که در طی زمان پیدا کرد، مناقشاتی وجود دارد و نوحه‌خوان‌های قدیمی و اصیل نسبت به شکل نوحه‌خوانی جوان‌ها موضع دارند و چالشی میان نوحه‌خوان‌های قدیم و جدید وجود دارد که در مستندی که ساختم، به آن پرداخته شد. البته این چالش میان نوحه‌خوان‌های نسل‌های گذشته هم وجود داشت و لزوم ساخت مستند در این خصوص این است که اتفاقات و تحولات مداحی بررسی شود.

«شهروز توکل» در پاسخ به این که شناخت مخاطبان جوان نسبت به نوحه‌خوان‌های اصیل تا چه میزان از طریق ساخت مستند امکان‌پذیر است، گفت: به هر حال تاریخ مسیر خود را می‌رود و در هر دوره مداحانی می‌آیند که نسبت به گذشتگان تغیراتی در اجرا می‌دهند. مثلاً برخی نسبت به خواندن آواز در مداحی انتقاداتی داشتند. در آینده همین نوحه‌خوان‌های امروز تبدیل به پیشکسوت می‌شوند و تاریخ ادامه پیدا می‌کند. مهم این است که بررسی شود این رویه چه روندی را طی می‌کند و چه دلایلی برای انتقاد یک سبک مداحی وجود دارد و چه مواردی مربوط به تفاوت دیدگاه نسل‌ها است.

این مستندساز ادامه داد: کاری که مستند می‌کند همین نمایش نظرات و رفتارهای مختلف است و این که مخاطب بداند هر نظری چه مبانی و اعتقاداتی دارد و همچنین چالش بین نظرات را هم مشاهده کند. من قائل به این نیستم که مستند راه حل ارائه کند، بلکه کاری که می‌کند این است که چالش‌ها را نشان دهد. طبیعتاً طرفداران هر عقیده‌ای می‌توانند نظر خود را داشته باشند، با توجه به این که از نظرات طرف مقابل آگاهی پیدا می‌کنند.

«شهروز توکل» درباره حمایت از آثار آئینی و دینی، گفت: حتماً باید از این آثار حمایت شود. این‌ها مستندهایی نیست که فروش داشته باشد و بتواند هزینه‌هایش را برگرداند. حمایت از تولید این مستندها، وظیفه نهادهایی است که بودجه مشخصی دارند و می‌خواهند از آثار مستند حمایت کنند. این آثار فرهنگی باید سند شده و ماندگار شوند. مستندساز مستقل نمی‌تواند هزینه ساخت این نوع آثار را متحمل شود، چون بازار مشخصی ندارند. ما درباره مدیوم فیلم صحبت می‌کنیم که هزینه‌هایش کم نیست. راجع به میلیون‌ها پول حرف می‌زنیم. متولیان فرهنگی و تلویزیون و موسسات فرهنگی که در ارتباط با مراسم‌های آئینی هستند، باید از این کارها حمایت کنند. همین مجموعه‌ای که ما تهیه کردیم، مدت‌ها طول کشید تا قراردادش پرداخت شود.