«علیرضا قاسم‌خان»؛ کارگردان «تکیه دولت» در گفت و گو با خبرنگار سایت موسسه اندیشه شهید آوینی، درباره این محصول مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، گفت: مستند «تکیه دولت» از سال 1397 که کتاب «تکیه دولت از بودن و نبودن» منتشر شد، کار خود را شروع کرد. من براساس این کتاب و با توجه به 7 سال تحقیقاتی که انجام شده بود، علاقمند به ساخت مستند شدم.

کارگردان مستند «تکیه دولت» درباره دلیل علاقمندی‌اش به ساخت اثری تاریخی با ریشه‌های معرفتی و دینی، گفت: من به دلیل سال‌ها حضورم در آلبوم‌خانه کاخ گلستان، منابع تحقیقاتی داشتم و با عکس‌های تکیه دولت آشنا شدم. بعد هم این عکس‌ها را برای کاری پژوهشی منظم کردم. وی درباره اصالت منابع مکتوب تاریخی درباره تکیه دولت، پاسخ داد: درباره این موضوع آرای ضد و نقیض زیادی در حوزه هنر ایران وجود دارد و به همین دلیل جدا کردن واقعیات از شبهات تاریخی کار دشواری بود و نیاز به زمان کافی برای انجام تحقیقات کامل داشت تا به یک کتاب متقن علمی برسیم و این کتاب هم منبع خوبی برای ساخت مستند بود. در واقع پس از این که کتاب آماده و منتشر گردید، به این نتیجه رسیدم که می‌تواند تبدیل به اثری مستند شود. 

«علیرضا قاسم‌خان» درباره چگونگی تبدیل یک اثر مکتوب به تصویری، به خبرنگار موسسه توضیح داد: ما براساس دریافت‌های تحقیقاتی خود توانستیم که فیلم را آماده کنیم و بسازیم. اما برای این که منابع تحقیقاتی مندرج در کتاب را به شکل مستند دربیاوریم، نیازمند وجود شرایطی است. چون مخاطب با مدیای دیگری سر و کار دارد و این نیازمند ایجاد فضای مناسب بصری است تا مستندی تولید شود که جذابیت‌های تصویری خود را داشته باشد، علیرغم این که کتابش هم منتشر شده است. وی ادامه داد: سه سال برای آماده‌سازی فیلم و این‌که چگونه بتوانیم منابع تحقیقاتی را به روایت مستند دربیاوریم، زمان صرف شد تا «تکیه دولت» در سال 1400 به تولید رسید.

کارگردان مستند «تکیه دولت» در پاسخ به این که تفاوت این اثر با دیگر موارد مشابه تاریخی چیست، عنوان کرد: ما در کتاب و مستند سعی کردیم به شبهات تاریخی پاسخ دهیم. سوالاتی در زمینه تاریخ تکیه دولت و حوزه تعزیه ایران به وجود آمده بود و ما سعی کردیم در پاسخ به این ماجرا، اطلاعاتی را پاکسازی یا بازسازی کنیم. هم به اشکالات تاریخی جواب بدهیم و هم شکل درست واقعی آن را پیدا کنیم. البته بیشتر پژوهش‌هایی که در این زمینه می‌شود، عموماً مربوط به تبدیل کردن مقاله به فیلم است. من سعی کردم برای تولید فیلم مستند براساس پژوهشی که انجام گردید، تعریف دقیقی داشته باشم. تفاوت کار ما با دیگر موارد این است که ما آن چه در تاریخ درباره اجرای تعزیه در خصوص واقعه عاشورا گفته شده را به بوته نقد گذاشتیم، نه این که هر آن چه گفته شده را دوباره تکرار کنیم.

«علیرضا قاسم خان» درباره قابلیت‌های تبدیل منابع آئینی و دینی به آثار مستند، گفت: وقتی مساله‌ای در باور و اعتقاد مردم شکل می‌گیرد و با باور مذهبی مردم ارتباط دارد، باید مورد مراقبت قرار بگیرد. از این جهت ساخت مستند از این باورها به راحتی انجام‌پذیر نخواند بود. نه این که سراغ این منابع دینی و تاریخی برای ساخت مستند نرویم! مراقبت از این نظر باید باشد که با شناخت و آگاهی به سراغ این واقعیات برویم. ما برای نشان دادن چهره درست از یک باور مذهبی و یک اعتقاد دینی باید حواس‌مان باسد که برای چه جامعه‌ای داریم آن را ارائه می‌کنیم.

سازنده مستند تاریخی «تکیه دولت» ادامه داد: دلم می‌خواست که مخاطبان اصلی این مستند، جوانان باشند. به این معنا که بتوانند درکی از تاریخ مذهب و به خصوص در حوزه شیعه و واقعه عاشورا پیدا کنند و متوجه شوند که فرهنگ شیعه در معماری تکیه دولت و در نمایش تعزیه و در آواز تعزیه‌خوان‌ها و در مسائل اجتماعی تاثیرگذار بوده است. وی افزود: کتاب و فیلم «تکیه دولت» در تلاش بود که بسیاری از این دورافتادگی‌ها را در یک فضای جدید جبران کند. منابعی که می‌تواند برای پژوهشگران تاریخی و برای علاقمندان مستند مفید واقع شود.