چگونگی ساخت آثار دینی با توجه به تاریخ زیست و ارادت ایرانیان به مفاهیم معرفتی، موضوعی است که می‌تواند مورد رصد رسانه‌ای قرار بگیرد. در این گفت و گو به سراغ تهیه‌کننده نام آشنای آثار دینی و تاریخی، «محسن علی اکبری» رفتیم که سریال‌های پُرمخاطب «مردان آنجلس» و «مریم مقدس» و فیلم قرآنی «یاسین» و چند اثر دیگر را تهیه کرده است. گفت‌و‌گوی مفصل خبرنگار موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی با «محسن علی اکبری»، ابعاد مختلف تولید و نمایش آثار دینی را در برمی گیرد.

در مورد تجربیات خود برای تولید آثار دینی بفرمائید که در آن زمان ساخت این گونه آثار به چه نحوی انجام شد؟

من از سال 61 وارد سینما شدم. از تولید آثار در دهه 60 خیلی حمایت می‌شد و امکانات خوبی برای آثار ارزشی توسط سپاه و ارتش در اختیار ما قرار می‌گرفت. کمتر مشکلات کمبود امکانات و دغدغه مالی داشتیم. ما در آن شرایط می‌توانستیم آثار خوبی تهیه کنیم مثلاً فیلم «بلمی به سوی ساحل» که دومین کارم بود را در 14 شهرستان طی 2 ماه کار کردیم و امکانات و تجهیزات در اختیار ما قرار می گرفت. ما آن زمان بیشتر دلی کار می‌کردیم و سعی کردیم در طی کار تجربه هم بیاموزیم. تا این که در دهه 70 تا حدودی به سمت تلویزیون رفتم و سریال‌های دینی مانند «مردان آنجلس»، «مریم مقدس» و  تله تئاتر «ایوب پیامبر» را تهیه کردم.

سریال‌های دینی که در تلویزیون کار کردید، به دلیل تاریخی‌بودن نیازمند صرف هزینه زیادی بود. تلویزیون در تجهیز و آماده‌سازی این سریال‌ها چه شرایطی را پدید آورد؟

اتفاقاً آن قدر هم پُرهزینه نبود. همه چیز با صرف هزینه حل نمی‌شود و مهم این است که از فکرتان استفاده کنید. برای نمونه ما دکور سریال «مریم مقدس» را در 5 هزار متر مربع ساختیم. من در گوشه ذهنم مانده بود که در قسمتی از بهشت زهرا، سنگ‌های دپو شده یک بار مصرف برای قبر اموات وجود دارد. وقتی می‌خواستیم کف معبد را سنگ کنیم، رفتم آن سنگ‌ها را آوردم. یا مثلاً مدیرعامل سیمان خوزستان را دعوت کردم و 20 سیمان رایگان گرفتم. می خواهم بگویم که همه چیز پول نیست و نیت و سعی و تلاش و فکر مهم است.

در شرایط امروز هم می‌توان آثار فاخر دینی را تولید کرد؟

الان هم می‌توان کار دینی ساخت ولی سخت‌تر شده است، به دلیل این که صنعت فیلمسازی پیشرفت کرده و ابزار جدیدی مثل دوربین‌های دیجیتال وارد شده و از طرفی مشکلاتی به پروژه‌ها تحمیل شده است. ما در دهه‌های 60 و 70 چیزی به نام جلوه‌های ویژه در آثار داخلی نداشتیم و همه چیز واقعی و رئال بود. الان جلوه‌های ویژه تصویری هزینه های زیادی را می‌خواهد و وقت زیادی باید برایش گذاشت ولی نیاز است چون نمی‌توان از امکانات جدید چشم‌پوشی کرد.

برخی از سریال‌های دینی ساخته شده در ایران مخاطبان زیادی پیدا کردند و بارها بازپخش شدند. به نظرتان آثار دینی در کشورمان قابلیت این را دارند که در سطح گسترده بین‌المللی هم تماشاگران گسترده پیدا کنند؟

این شرایط به وجود آمد. مثلاً «مریم مقدس» و «مردان آنجلس» در خیلی از کشورها نمایش داده شدند.

فقط در کشورهای مسلمان و منطقه به نمایش درآمدند؟

خیر. «مریم مقدس» در تلویزیون رسمی کشور ایتالیا پخش شد. ما این فیلم را به واتیکان بردیم و به دستور پاپ در تلویزیون نشان داده شد. اما بطور کلی ما امکان اکران فیلم‌هایمان در کشورهای دنیا را نداریم حتی در کشورهای منطقه و جایی مثل ترکیه. در ترکیه شما نمی‌توانید یک فیلم سینمایی خوب ایرانی را اکران کنید.

دلیل این موضوع به سیستم ناکارآمد پخش برمی گردد؟

فیلم‌هایی که ما می‌سازیم براساس استانداردهای داخلی تولید می‌شود. اگر فیلمسازی ما به سمت استانداردهای بین‌المللی برود، می‌توان توقع پخش بین‌المللی داشت.

استانداردهای فنی مدنظر باید به روز باشد یا حرفی که می‌زنیم، جهانی باشد؟

اولین مورد در استانداردهای بین‌المللی بحث فنی است و دوم محتوا. یعنی شما باید فراگیر حرف بزنید و نمی‌توانید فقط درباره خودتان حرف بزنید. برخی از موارد مثل ساخت فیلم درباره شخصیت‌های دینی و ملی شناخته شده در دنیا می‌تواند تماشاگر پیدا کند ولی متاسفانه سینمای ما در محتوا، شخصی‌ساز است یعنی قصه‌هایمان، بزرگ نیستند. مثلاً ما فیلم «استرداد» را ساختیم که در قصه‌گویی و اجرا استاندارد جهانی دارد.

چرا «استرداد» اکران گسترده بین‌المللی پیدا نکرد؟

به خاطر این که در «استرداد» بحث پهلوی و خیانت شاه را داریم و به همین دلیل خیلی از کشورها اکران نکردند. این مسائل هم وجود دارد. خیلی کار سختی است و به همین راحتی که با هم بحث می‌کنیم، نیست.

یکسری از مفاهیم قرآنی به دلیل نگاه معرفتی و انسانی مشترک میان ملل می‌تواند مورد توجه جهانیان قرار بگیرد. چگونه می‌توان با نگاه دین و جادبه سینما، بینندگان را علاقمند به تماشای آثار ایرانی کرد؟

من شخصیت «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» را در «نردبام آسمان» کار کردم و واقعاً توقع داشتم که در خارج از کشور نمایش داده شود به دلیل این که الان در ناسا، رساله «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» تدریس می‌شود. ولی آن زمان اتفاق نیفتاد که باید این موضوع ریشه‌یابی شود. همه چیز این کار درست بود و مشکل از پخش بود. «غیاث‌الدین» یک شخصیت بین‌المللی است که از راه قرآن به علم نجوم رسید و دانشمند بزرگی بود که فاصله زمین تا ماه را محاسبه کرده بود و براساس آن اولین آپولو به ماه رفت. این شخصیت جهانی است ولی کاری که ساخته شد، اکران جهانی نشد. مشکل عرضه و پخش در سینما و تلویزیون وجود دارد. ما فقط تولید می کنیم و موارد دیگر دست سرمایه‌گذار است. به نظرم باید تفاهم‌نامه‌ای بین تلویزیون ایران با تلویزیون‌های خارجی انجام شود مثل کاری که اخیراً با سفر اردوغان به ایران با ترکیه انجام شد که با انجام آن خیلی از کارهای ما در آنجا پخش شده و در دنیا هم دیده می‌شود. وزارت ارشاد هم باید امکان اکران فیلم‌ها در کشورهای مختلف را ایجاد کند. البته محدودیت‌هایی برای پخش فیلم‌های خارجی در ایران وجود دارد. 

می‌توانیم بازار هدف آثار دینی را کشورهای مسلمان منطقه و خاورمیانه قرار دهیم.

من چند سال پیش با رئیس تلویزیون ترکیه صحبت کردم و ایشان به برخی از محدودیت‌ها میان زن و شوهر در داخل خانه آثار ایرانی اشاره کرد و این که همسران در خانه با هم دعوا می‌کنند! گفت که پخش این کارها به فرهنگ ما لطمه می‌زند. من این موضوع را رد یا تائید نمی‌کنم اما چنین دیدگاهی وجود دارد. باید منتظر ماند و دید که در تفاهم‌نامه جدید چه اتفاقی پیش می‌آید. ما توانایی عرضه آثار بزرگ برای مخاطبان خارجی را داریم مثل ساخت سریال‌های «حضرت موسی» و «سلمان فارسی». متاسفانه «مختارنامه» به زیبایی ساخته شد و کار کربلایی است اما به نظرم به جز ایران و شاید یکی دو کشور دیگر جایی پخش نشد.

اخیراً خبری مبنی بر ساخت فیلم اقتباسی «نامیرا» با محوریت قیام عاشورا و با فیلمنامه‌ای از «داوود میرباقری» و کارگردانی «شهریار بحرانی» رسانه‌ای شد. برای تهیه این اثر چه برنامه ای دارید؟

خبری که اعلام شد، کامل نبود و اشتباه رسانه‌ای شد. هنوز اتفاقی نیفتاده است. البته با آقای میرباقری صحبت شده ولی باید سریال «سلمان فارسی» ساخته شود.

چه زمان کار شما به تولید می‌رسد؟

توکل به خدا. باید دید چه اتفاقاتی می‌افتد. می‌تواند در زمانی که سریال «سلمان فارسی» جابجایی لوکیشن دارد، این کار پیش برود. آقای میرباقری لطف می‌کنند و به دلیل ارادتی که به امام حسین (علیه السلام) دارند، فیلمنامه را می‌نویسند. ایشان بزرگواری کردند و بدون این که قراردادی انجام شده باشد، فیلمنامه این کار را خواهند نوشت تا آقای شهریار بحرانی آن را بسازد.

کارهای دیگر دینی و مذهبی در دست تولید دارید؟

علاقه‌ام به کارهای دینی است و چند پیشنهاد به تلویزیون دادم که باید دید چه اتفاقاتی می‌افتد.