آثار دینی از مرحله طرح و فیلمنامه تا ساخت و مراحل پس تولید و نمایش نیاز به سخت‌کوشی عوامل سازنده دارد و در این فاصله زمانی به دلیل حساسیت‌ها و ارزش آثار دینی، اتفاقات بسیاری می‌افتد که در گفت‌و‌گو با یکی از شناخته شده‌ترین و مطرح‌ترین تهیه‌کننده سال‌های اخیر سینما و تلویزیون کشور به آن پرداخته شد. «محمّدرضا شفیعی» که در زمینه ساخت آثاری با بن مایه دینی فعال می‌باشد، در گفت و گو با خبرنگار موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی درباره شرایط تولید آثار دینی گفت.

به نظرتان سینما چقدر می‌تواند در بسط و اشاعه فرهنگ محمّدی و نگاه دینی کمک کند؟

من معتقدم که سینمای دینی فقط مختص به سینمای تاریخی و شخصیت‌های مذهبی ما نیست. یک نگاه می‌گوید که سینمای دینی فقط شامل تولید آثاری درباره حضرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) و ائمه معصومین (علیه‌السلام) و شخصیت‌های تاریخ اسلام و مفاهیم دینی مثل نماز و روزه و حج است، ولی به نظرم سینمای دینی می‌تواند پرداختن به همه وجوه سبک زندگی اسلامی باشد. اعتقاد قلبی من این است که الان سینمای ما به شدت به سینمای اجتماعی سالم با چارچوب‌های فرهنگی و اعتقادی کشور نیاز دارد. ولی بسیاری از فیلم‌های اجتماعی که می‌بینیم، یا معترض اجتماعی و یا تلخ و گزنده هستند. فیلم‌هایی هم آسیب‌های اجتماعی را مطرح می‌کنند. ولی به نظرم فیلم‌هایی که بتوان خانواده کاملی را در آن مطرح کرد و معضلات روزمره را به صورت واقعی نه اغراق شده نشان داد، بخشی از سینمای دینی است. من در این جهت خیلی تلاش می‌کنم که در کنار سینمای رایج دینی بتوان مفاهیم دیگر دینی را تولید کرد. یادم می‌آید روزی آقای سیروس مقدم به من گفتند که خدمت آقا رسیده بودند و آقا درباره سریال طنز «پایتخت» فرمودند که شما همین که بدون درنظرگرفتن معیارهای غرب توانستید مردم را بخندانید، ارزشمند است. برای همین ما باید مفاهیم سینمای دینی را گسترده‌تر کنیم و بدانیم که سینمای مکتبی ما که مغایر با سینمای جهان معیارهای خانواده را حفظ کرده، دارای ویژگی‌هایی است و محدودیت در آن وجود ندارد.

شما تهیه‌کننده چند اثر براساس معیارهای دینی بودید، مثل فیلم‌های «سر به مُهر»، «شعله ور»، «هیهات» و سریال «تنهایی لیلا». فکر می‌کنید چگونه می‌توان به دور از هرگونه نگاه سطحی و شعاری، مفاهیم و ارزش‌های دینی را به سینما منتقل کرد؟

براساس نگاهی که توضیح دادم، فیلم «سر به مُهر» را هم که یک فیلم اجتماعی است، فیلم دینی می‌دانم.

یعنی در ابتدا در نظر داشتید در خصوص مقوله «نماز» فیلمی در قالب سینمای اجتماعی تهیه کنید؟

بله. فیلم «شعله ور» که به نظرم یک فیلم دینی است می‌تواند مثال بهتری باشد. بحث حسادت که در تمامی ادیان مذموم است را در این فیلم نشان دادیم و این که حسادت، یک آدم سالم و نرمال را به کجا می‌رساند. در «شعله ور» در عین این که چارچوب‌های فرهنگی کشور را حفظ می‌کنیم، به مفهوم حسادت می پردازیم.

شما «شعله ور» را در سیستان و بلوچستان ساختید. با توجه به این که در «هفته وحدت» به سر می‌بریم و بحث اتحاد میان مسلمانان شیعه و سنی موضوع مهمی است، نقش سینما را در ایجاد وحدت بین مسلمین چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خدمت شما عرض کنم که من سال‌ها است برای تولید سریال مهم «حضرت ابوطالب» اقدام کرده‌ام که مراحل تحقیق و نگارش آن تمام شده ولی به مرحله تولید نرسیده و فعلاً متوقف است. برای این کار خدمت حضرت آقا رسیده بودم که جمله‌ای گفتند که به نظرم خیلی جمله عمیقی است که می‌تواند سرلوحه افرادی باشد که می‌خواهند در این حوزه کار کنند. ایشان فرمودند که ما در جهان اسلام انقدر مشتراکات داریم و می‌توانیم درباره اشتراکات میان شیعه و سنی حرف بزنیم که اصلاً لازم نیست به موارد اختلافی بپردازیم. یعنی انقدر موضوعات مشترک داریم که مبتلابه همه جهان اسلام است که فرصتی برای طرح اختلافات نیست. ما در جهان اسلام، خدای واحد، پیامبر واحد، کتاب واحد و بسیاری از اتفاقات واحد داریم که در آن‌ها اتفاق نظر داریم که می‌توانیم حرف‌های مشترک در حوزه اسلام بزنیم. بعضی چیزها هم لازم نیست که گفته شود. یکی از دغدغه‌هایم ساخت سریال «حضرت ابوطالب» است که می‌تواند به وحدت جهان اسلام کمک کند. حضرت ابوطالب شخصیتی است که هم ما به عنوان شیعه قبول‌شان داریم و هم اهل سنت به عنوان عمو و سرپرست پیامبر به ایشان علاقه دارند. این اشتراکات باعث وحدت مسلمانان می‌شود، بدون این که نیاز باشد به موارد اختلافی بپردازیم.

با وجود این وجوه مشترک، سینمای ایران گام‌های آهسته و گاه ناتوان در ارائه آثاری که وحدت بیشتر مسلمین شود را موجب شود، برداشته است. دلیل این کم کاری چیست؟

چون پرونده گفت‌و‌گوی شما درباره سینمای دینی است، خوب است تا در این باره هم صحبت کنیم که ما به شدت برای ساخت آثار دینی دچار مشکلاتی هستیم و این طور نیست که برخی گمان می‌کنند ساخت این آثار راحت است. من چه در سینما و چه در تلویزیون وقتی آثاری با موضوعات دینی ساختم، چند برابر بیشتر از تولید آثار اجتماعی اذیت شدم.

مشکلات تولید آثاری دینی در کشورمان چیست؟ تبعات و نظرات متعددی وجود دارد؟

هم نظرات مختلف وجود دارد و هم به راحتی مجوز نمی‌دهند. کارشناسان متعددی وجود دارد. همین سریال «حضرت ابوطالب» در حدود یک دهه است که مراحل تحقیق و فیلمنامه‌اش طول کشیده و هنوز به مرحله تولید نرسیده است. البته این کارها زمان‌بر هستند.

موضوعاتی حساسیت‌برانگیز هم هستند.

حساسیت‌های بیش از اندازه و پروسه‌های متعدد، تولید این کارها را خیلی سخت می‌کند. بعد هم انتخاب تیم تولید و آوردن افرادی که کاربلد باشند هم کار سختی است. به خاطر همین سختی‌ها خیلی از همکاران ما سراغش نمی‌روند و ترجیح‌شان این است که کارهای ساده‌تر که سریع‌تر به نتیجه برسد را انتخاب کنند.

برنامه شما برای تولید آثار دینی در آینده چیست؟

یکی دو مورد کار دارم ولی کاری که خیلی جدی دنبال ساختش هستم و تیم جدید تلویزیون هم قول همکاری داده، ساخت سریال «حضرت ابوطالب» است. این سریال از دوران صدر اسلام تا رحلت حضرت ابوطالب است و انشاء‌الله به مرحله تولید برسد.