سریال های مناسبتی تلویزیون مخاطبان خاص خود را دارد و معمولاً آثاری که در این حال و هوا ساخته می شوند، جزو آثار پُرمخاطب محسوب می شوند و بعدها به عنوان سریال هایی که بارها به بازپخش‌های متععد می رسند. جدا از آثار فاخری مانند «مختارنامه» که به لحاظ پخش های چندباره رکورد می زند، سریال های ملودرامی که در فضای مناسبتی و با بهره مندی از مفاهیم دینی ساخته می شوند، مورد توجه قرار می گیرند. «مهدی حمزه» به عنوان یکی از پُرکارترین نویسندگان سریال های مناسبتی در گفت و گو با خبرنگار موسسه اندیشه شهید آوینی درباره ویژگی های این نوع آثار سخن گفت. مصاحبه با این نویسنده که به زودی سریال «بی نشان» به قلم او پخش می شود را در ادامه بخوانید.

نگارش فیلمنامه مناسبتی چه تفاوت هایی با نوشتن برای دیگر آثار سریالی دارد؟

نوشتن فیلم های مناسبتی سخت تر است. چون با یکسری باورها و اعتقادات سر و کار دارد که موجب می شود با حساسیت بیشتری نوشته شود. این آثار مخاطبان زیادی دارد و در زمان خاصی روی آنتن می‌رود. البته من در سریال هایی که تاکنون برای مناسبت ها نوشتم، در چند مورد به طور مستقیم به موضوعات مذهبی ورود پیدا کردم و در مواردی ملودرام نوشته شد که در فضا و موقعیت‌های مذهبی بود.

در سریال «پرده نشین» وارد لوکیشن و شخصیت هایی با پس زمینه مذهبی می شویم و داستان درباره مفاهیمی مرتبط با اعتقادات دینی است.

در «پرده نشین» و سریال «بی نشان» که به زودی پخش می شود، با وجود این که کارها در فضای مذهبی است، ولی نمایش عزاداری ایام محرم و فضای محرمی نداشت، اما به لحاظ مضمون در «پرده‌نشین» و «بی نشان» این ارتباط با محرم وجود دارد. اما در «نجلا1» که سرپرست نویسندگان بودم، به طور مستقیم به موضوع اصلی محرم و پیاده روی اربعین پرداخته شد.

در برخی از سریال های مناسبتی و به طور نمونه آثار محرم، مفاهیم مرتبط با قیام عاشورا دست مایه داستان قرار می گیرد. شما در آثاری که نوشتید، چه مفاهیمی را بیشتر مدنظر قرار دادید؟

در مضامین سریال هایی که نوشتم، به مسائل روز پرداخته شد که در ارتباط با مفاهیم محرم بود. مثلاً در سریال «بی نشان»، بحث احقاق حق وجود دارد.

این مفاهیم از قبل انتخاب می شوند و قصه براساس توجه به آن ها شکل می گیرد یا این که به اقتضای داستان، مفاهیم در فیلمنامه جاری می شود؟

اگر مفاهیم از قبل انتخاب شود، الصاقی می شود. باید مفاهیم در داستان وجود داشته باشد و بتواند به تدریج خود را نشان دهد آن زمان دیگر مفاهیمی که مورد نظر است، به شکل طبیعی و آگاهانه به متن اضافه می شود. در غیر اینصورت دور از روح کار قرار می گیرد. باید این مفاهیم در موقعیت اصلی قصه و روابط وجود داشته باشد.

سریال «بی نشان» به زودی در ایام محرم از شبکه سه سیما پخش می شود. در این سریال شما به چه مسائل و مفاهیمی پرداختید؟

شخصیت اصلی سریال یک جانباز و برادرش در جبهه مفقود الاثر شده است. سریال «بی نشان» فضای مذهبی دارد و از اول در ذهن داشتیم که بازگشت پیکر شهید مصادف با رفتن او به کربلا شود. البته ما دو نسخه فیلمنامه نوشتیم و نمی دانم کدام یک فیلمبرداری شد. این سریال را به همراه خانم ایرایی نوشتم که حدود دو سال طول کشید و بارها بازنویسی شد. نسبت به نسخه اولیه خیلی تغییر ایجاد شد و نظراتی به ما ارائه شد. ما به این نتیجه رسیدیم که با حفظ شخصیت اصلی قصه، می توانیم شخصیت های جدیدی بیاوریم و به خصوص خواهرزاده شخصیت اصلی که از نسل جدید است، برای ما اهمیت پیدا کرد.

در واقع در این سریال موضوع کربلا را به دفاع مقدس پیوند زدید که در واقع نیز اهداف فکری و رفتاری مشترکی میان آن ها است.

بله. در اصل ما بین مفاهیم پلی زدیم و مفاهیم ارزشی دفاع مقدس را در راستای کربلا قرار دادیم. در دفاع مقدس اتفاقاتی افتاد که کاملاً براساس نوع نگاه مذهبی بود و در راستای مفاهیم عاشورا است و ما هم می توانیم آثاری بسازیم که این مفاهیم را منعکس کند. این نوع تفکر مذهبی در جبهه وجود داشت که رزمندگان با نوحه و روضه امام حسین (علیه‌السلام) به جبهه می رفتند.

مدیران شبکه یا تهیه کننده سریال در هنگام پیشنهاد طرح و نگارش فیلمنامه به دنبال ساخت چه نوع کاری هستند؟

کارهایی که تا به حال نوشتم، بیشتر طرح اولیه اش برای ما بود. مثلاً طرح اولیه «پرده نشین» متعلق به آقای عبدالرسول گلبن بود. چون اول قرار بود ایشان سریال را بسازند و من و حسین تراب نژاد به کار اضافه شدیم و چند ماه بعد هم مهدی شیرزاد به ما ملحق شد. در «نجلا 1»، طرحی از آقای تقیانی پور بود که شرایط ساخت آن نبود. سال اول کرونا بود و مشخص بود که پیاده روی اربعین برگزار نخواهد شد. دوستان به من گفتند که ما می خواهیم حتماً کاری داشته باشیم و من طرح اولیه «نجلا» را دادم که درباره شخصیتی به نام نجلا بود که از عبد می خواهد او را به کربلا ببرد تا بچه اش را پیدا کند و این ماجرا مصادف با اربعین است.

در مسیر پیاده روی اربعین چه مسائلی برایتان مهم بود که در متن پُررنگ شود؟

عبد با وجود این که آدم سالمی است اما خیلی هم مذهبی نبود. چیزی که در این مسیر در نظر گرفتم، این بود که او در مسیر پیاده روی اربعین دچار تحول شد. تحولی که در راستای مسیر عاشورا است. حتی ما در نسخه اولیه که گرفته نشد، عبد را از ناحیه دست مجروح نشان دادیم، یعنی جدا از تغییرات درونی، نمود بیرونی هم در راستای کربلا طراحی کردیم. چیزی که درباره آثار محرم دوست دارم اتفاق بیفتد، این است که ببینم مضامین عاشورایی در جامعه امروز و روابط و مناسبات امروز چگونه بروز و ظهور پیدا می کند. نوشتن این نوع فیلمنامه دشوارتر است. چرا که وقتی می خواهید مصادیق عدالت خواهی و حق طلبی را نشان دهید، ممکن است سوء تفاهماتی پیدا شود و حساسیت هایی برانگیخته شود.

سریال های تاریخی مذهبی که در دوران گذشته روایت می شود، مخاطبان زیادی در ایران دارد. بازپخش چندین بازپخش سریال هایی مانند «مختارنامه» و «حضرت یوسف» نشان داد که این آثار حتی از آثار خانوادگی که در مناسبت‌ها پخش می شوند، چندین برابر مخاطب دارند و مردم تماشای چندباره این آثار را در بازپخش به سریال های روتین تلویزیونی ترجیح می دهند. دلیل این رویه چیست؟

برای من فضاهای تاریخی برای نوشتن جالب است چون قصه هایی وجود دارد که هنوز کار نشده و مردم هم دوست دارند. کلاً مردم ایران سریال های تاریخی را دوست دارند، حالا اگر مذهبی هم باشد، این علاقه خیلی بیشتر می شود. پخش چندمین بار سریال «مختارنامه» که همچنان بیننده دارد، نشان دهنده این اقبال مردم است. در سینما این اتفاق معمولاً نمی افتد که نیاز به بررسی دارد البته در گذشته فیلم خوب «سفیر» را داشتیم که مورد توجه هم قرار گرفت. اما کارهای مناسبتی هزینه های بالایی می طلبد و زمان و شرایط خیلی سختی دارد. مزیت سریال های ملودرامی که در فضای مذهبی روایت می شود، این است که مردم به دلیل این که در شرایط امروز روایت می شود، احساس همذات پنداری می کنند. شخصیت هایی هستند که در جامعه می بینند و برایشان آشنا است. حالا اگر مضامین دینی هم به آن اضافه شود، می تواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد. برای من مهم این است که موضوعات مذهبی را در جامعه امروز نشان دهم. نگارش این نوع فیلمنامه برای من جذاب تر است.

در ایران وقتی نویسنده ای چند کار تثبیت شده در یک راستا داشته باشد، معمولاً پیشنهادات مشابه به او می شود. شما فکر می کنید نگارش فیلمنامه مذهبی و مناسبتی تخصص خاصی می طلبد و یک نوع نویسندگان خاص را می طلبد؟

اتفاقاً من فکر می کنم اگر سراغ جوان ترها بروند و افرادی که تا به حال در این زمینه کار نکردند، بهتر است چون ذهن آماده تری برای کار دارند و نویسندگانی که چند کار مذهبی کردند، امکان دارد ایده های خود را انجام داده باشند. من استقبال می کنم که کارهایی در زمینه های مختلف بنویسم چنان که تا به حال آثار ملودرام، تاریخی مرتبط با وقایع انقلاب و امنیتی هم داشتم.