بیش از ۱۴ سال از راه‌اندازی جایزه شهید آوینی سپری شده و در این مدت ۴ دوسالانه و ۷ دوره به صورت بخشی از جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت برگزار شده است. به گزارش فارس، سال ۱۳۸۵ و همزمان با راه‌اندازی دوباره مرکز سینمای گسترش مستند و تجربی، پژمان لشکری‌پور طرح و ایده جایزه بزرگ شهید آوینی را مطرح کرد. اهدای جایزه ویژه‌ای به نام آوینی، به دلیل توجه به جایگاه این هنرمند وارسته و انقلابی و نقش ممتازش در عرصه هنر سینما، به ویژه در عرصه سینمای مستند بنا شد.

انسان در فطرت خویش دارای شعوری نسبت به حقیقت عالم است که ما آن را شعور باطن می‌خوانیم، این شعور باطن کلی عالم است و از آن جا که حقیقت عالم وجود مطلق کمال و جمال است هنر نیز از همین پیوند ذاتی انسان با حقیقت معنا می‌گیرد. شهید سیدمرتضی آوینی پرچم‌دار تولید این معنا و حقیقت در سینمای ایران است و  بخش جایزه شهید آوینی متاثر از تلاش او برای عمق دادن به روایت‌های حقیقی در سینمای مستند است.

*  اهدای لوح و تندیس جشنواره به همسر شهید آوینی

بر این اساس، اولین دوره اهدای جایزه شهید آوینی در روز بیستم فروردین سال ۱۳۸۶ همزمان با چهاردهمین سالگرد شهادت سید شهیدان اهل قلم برگزار شد. در این مراسم برترین مستندها که در بازه زمانی سال ۸۰ تا ۸۶ تولید شده بودند، از سوی هیأت داوران در سه بخش بهترین فیلم رده اول، رده دوم، رده سوم و بهترین تحقیق و پژوهش معرفی شده و جوایزی دریافت کردند.
 

تقدیر از حسین ترابی کارگردان فیلم مستند «برای آزادی» و مهدی مدنی کارگردان مستند «پل آزادی» به خاطر رویکرد گرامیداشت انقلاب اسلامی و همین‌طور پاسداشت یاد و خاطره رسول ملاقلی پور از جمله بخش‌های این دوسالانه بود. همچنین در این مراسم به رسم یادبود به مریم امینی همسر شهید مرتضی آوینی لوح و تندیس جشنواره اهدا شد و ۴ پیشکسوت مستندساز مؤسسه روایت فتح، احسان رجبی، مصطفی دارایی، قاسم بخشی و محمدیوسف زادگان با اهدای نشان سیمین جشنواره تقدیر شدند.

دومین دوسالانه جایزه شهید آوینی اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ در تالار اندیشه حوزه هنری برگزار شد. در این دوره ۳۸۰ فیلم متقاضی حضور در این دوسالانه بودند و در نهایت ۷۲ فیلم مستند به بخش رقابتی آن راه یافتند. در این دوره علاوه بر بخش نکوداشت شهید آوینی که شامل سه جایزه فیلم اول تا سوم بود، از یک فیلم به عنوان بهترین فیلم پیروزی مقاومت تقدیر شد.

محمدعلی فارسی پژوهشگر، نویسنده، کارگردان و تدوینگر حوزه سینمای مستند و دفاع مقدسف پرویز رمضانی صدابردارعرصه سینمای مستند و حماسه دفاع مقدس و همرزم شهید آوینی، سیاوش سرمدی مستندساز عرصه مقاومت و محمدرضا مقدسیان از پیشکسوتان سینمای مستند هم تقدیرشدگان این دوره از دوسالانه بودند.

* تقدیر از سرهنگی، حاتمی‌کیا و آهنگران

و اما سومین دوسالانه جایزه شهید آوینی پنجم مهر ماه در تالار سوره حوزه هنری برگزار شد و ۳۰۰ فیلم متقاضی حضور در این دوسالانه بودند که در دو بخش رقابتی فیلم‌های مستند (تولید سال ۸۸ به بعد، با حداکثر زمان ۵۲ دقیقه) و بخش تحقیق و تألیف (حداقل ۲۵ صفحه تایپ شده) برگزار شد.

تقدیر از اصغر بختیاری، مهدی همایون‌فر، مرتضی سرهنگی، ابراهیم حاتمی‌کیا و سید صادق آهنگران بخشی از این مراسم بود. ابراهیم حاتمی‌کیا پشت تریبون با اشاره به شخصیت کاریزماتیک شهید آوینی گفت: واقعا جای چنین سرداری در فضای کاملا طوفانی شده خالی است. اوست که باید دست ما را بگیرد.

چهارمین دوسالانه شهید آوینی به دلیل فشردگی برپایی چند جشنواره مانند جشنواره کودک و نوجوان اصفهان، جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشنواره بین المللی فیلم رشد از مهر ماه به یک ماه بعد یعنی آبان ماه منتقل شد. این دوسالانه ۱۲ آبان ماه ۱۳۹۲ در تالار وحدت برگزار شد و ۳۹۳ فیلم به دبیرخانه جشنواره ارسال شده بود که هیئت انتخابی متشکل از جهانگیر خسروشاهی، رضا دادویی، محمد صدریان، داریوش یاری و ابراهیم داروغه‌زاده، ۴۵ فیلم را برای داوری نهایی انتخاب کردند. بخش فنی و پژوهشی، مستند دفاع مقدس، مقاومت و پایداری، مستند سیاسی، مستند اشراقی، مستند اجتماعی و بهترین فیلم شهید آوینی از بخش‌های رقابتی این دوره از دوسالانه بودند.

* ادغام جایزه شهید آوینی در سینما حقیقت

از سال ۱۳۹۳ جایزه شهید آوینی در جشنواره سینماحقیقت ادغام و به‌عنوان بخش ویژه هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» برگزار شد. بیش از صد فیلم متقاضی شرکت در بخش ویژه‌ جایزه شهید آوینی جشنواره سینماحقیقت بودند که با رای هیات انتخاب، ۲۳ فیلم به بخش رقابتی راه یافته، در جشنواره به نمایش درآمده، با نقد و تحلیل همراه شده و در نهایت ۵ فیلم در آیین اختتامیه جشنواره مورد تقدیر قرار گرفتند. محمدرضا جعفری جلوه، امیر خوراکیان و محمد داودی اعضای هیأت انتخاب و داوری این دوره از جایزه شهید آوینی بودند.

جایزه برگزیدگان این بخش هم تندیس جایزه شهید آوینی برای کارگردانان سه فیلم مستند بلند، نیمه بلند و کوتاه برگزیده‌ی هیات داوری بود که با توجه به تعداد محدود فیلم‌ها در بخش مستند بلند، دو بخش فیلم‌های نیمه بلند و بلند را به طور مشترک داوری کردند.

* تندیس ویژه برای فیلمی از لهستان

در نهمین دوره جشنواره سینماحقیقت بخش شهید آوینی به صورت بین‌المللی برگزار شد. مهدی فرجی، حسین معززی‌نیا و محمدحسین نیرومند ۳۱ فیلم راه‌یافته به این بخش را داوری کردند و در این دوره فیلمی از لهستان با عنوان «وضعیت ذهن» یکی از تندیس‌های این جایزه را به خود اختصاص داد. در دهمین جشنواره سینماحقیقت، ۲۲ فیلم به بخش شهید آوینی راه یافتند و علیرضا رضاداد، محمدعلی فارسی و مجید رجبی معمار داوران این دوره از جایزه شهید آوینی بودند. در این دوره جایزه ویژه «مدافعان حرم» به مبلغ ۸۰ میلیون ریال به جوایز این بخش افزوده شد که به بهترین کارگردان فیلم برگزیده‌ هیات داوری با موضوع بحران سوریه و مدافعان حرم تعلق گرفت.

اما در یازدهمین دوره از جشنواره سینماحقیقت ۱۳۳ فیلم متقاضی حضور در بخش شهید آوینی بودند که در نهایت از میان ۳۰ فیلم به داوری مرتضی سرهنگی، محمدمهدی عسگرپور و رضا برجی برگزیدگان معرفی شدند. در دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت، نهمین جایزه شهید آوینی  برگزار شد و از میان ۲۵۲ فیلم متقاضی حضور در این بخش ۲۱ فیلم به بخش رقابت راه یافتند. پناه برخدا رضایی، اکبر نبوی و محمد هادی نائیجی داوران این دوره از جایزه شهید آوینی بودند.

در سیزدهمین جشنواره سینماحقیقت ۲۱۰ مستند متقاضی شرکت در بخش جایزه شهید آوینی بودند که از این تعداد ۲۹ فیلم به بخش رقابت راه یافتند و مورد داوری سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد، مسعود فراستی و مهدی قربان‌پور قرار گرفتند.

در چهاردهمین دوره جشنواره سینماحقیقت،‌ یازدهمین جایزه شهید آوینی برگزار شد و از جمع ۸۷۱ فیلم مستندی که در دبیرخانه جشنواره «سینماحقیقت» ثبت شد، ۲۹۷ فیلم متقاضی حضور در بخش جایزه شهید آوینی شدند و پژمان لشکری‌پور، محمد داودی و محمدحسین حقیقی ۳۰ فیلم راه یافته به این بخش را داوری کردند. پانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران تحت عنوان «سینماحقیقت» به دبیری محمد حمیدی مقدم، در آذرماه سال جاری برگزار خواهد شد که طی آن، دوازدهمین جایزه شهید آوینی به برگزیدگان اهدا می‌شود. باید منتظر ماند و دید این جایزه اثرگذار، به کدام سینماگران تعلق می‌گیرد.